Një nga anomali më të mëdha fiskale në rajon është fakti që Shqipëria, me më shumë makina, më shumë turizëm dhe më shumë konsum energjie, zhdoganon më pak karburant se Kosova. Kjo situatë absurde nuk ka shpjegim ekonomik, përveçse nëse pranojmë të vërtetën që gjithnjë fshihet pas statistikave: një pjesë e konsiderueshme e karburantit në Shqipëri nuk kalon fare nëpër doganë. Dhe pas kësaj skeme qëndrojnë pak emra të mëdhenj – oligarkë të vërtetë të tregut të naftës.
Statistikat që ngrejnë alarmin
Sipas të dhënave zyrtare:
Shqipëria importon rreth 470 mijë ton karburant në vit, Ndërsa Kosova rreth 550 mijë ton, sipas Doganës së Kosovës.
Kjo ndodh kur Shqipëria:
Ka më shumë se 750 mijë automjete aktive, Kosova rreth 420 mijë; Pret mbi 10 milionë turistë në vit, Kosova më pak se 2 milionë; Ka rrjet më të gjerë rrugor, më shumë industri, më shumë transport të rëndë.
Atëherë, si është e mundur që Shqipëria të deklarojë më pak karburant?
Përgjigja që askush nuk guxon ta japë publikisht: kontrabanda dhe kontrolli nga oligarkët
Në realitet, një pjesë e madhe e karburantit në Shqipëri futet përmes rrugëve alternative, pa akcizë, pa TVSH dhe pa kontroll. Skema përfshin:
Naftë që futet si për përdorim industrial apo për peshkim dhe shitet në treg të lirë; Ngarkesa që figurojnë të eksportuara, por në fakt konsumohen brenda vendit; Manipulim të sistemit doganor “Asycuda World” dhe kontrolle fiktive në pika doganore.
Këto praktika janë toleruar dhe mbrojtur për vite me radhë nga mungesa e vullnetit politik dhe lidhjet e fuqishme të disa kompanive me politikën.
Kush e kontrollon tregun e karburanteve në Shqipëri?
Sot, tregu i naftës në Shqipëri dominohet nga pak kompani, por më i fuqishmi dhe më me ndikim ndër to është padyshim Kastrati Group, në pronësi të biznesmenit Shefqet Kastrati. Ai konsiderohet oligarku më i madh i tregut të naftës, duke kontrolluar:
Rrjetin më të madh të pikave të karburanteve në vend; Importin dhe shpërndarjen me shumicë; Marrëveshje koncesionare në infrastrukturë dhe sektorë strategjikë; Investime në transport, ndërtim, aviacion dhe energji.
Shefqet Kastrati është një emër i lidhur ngushtë me pushtetin ekonomik dhe politik në vend. Vetëm pak ditë më parë, dhëndri i tij, Darjo Jashari, u arrestua nga SPAK si pjesë e një skeme të sofistikuar kontrabande me cigare, ku janë përfshirë edhe 35 doganierë dhe zyrtarë të tjerë.
Ky fakt ka shtuar dyshimet e publikut mbi mënyrën se si funksionojnë disa struktura të mëdha ekonomike në Shqipëri: si rrjete të mbyllura, të mbrojtura dhe të paprekshme.
Pse heshtin mediat dhe institucionet?
Gazetari Arian Çani, në një reagim publik, ngriti një pyetje që ka rënduar më shumë se vetë skandali:
“Pse nuk flasin mediat për këtë rast? Mos vallë sepse marrin reklama nga Kastrati? Apo sepse jetojmë në një vend ku një familje e fuqishme mund të të heqë nga puna me një telefonatë?”
Në Shqipëri, biznesi i karburanteve nuk është thjesht një sektor tregtar – është një strukturë pushteti. Dhe kur pushteti ekonomik ndërthuret me politikën dhe median, kontrolli ndaj sistemit bëhet total.
A mund të rikthehet shteti në tregun e naftës?
Nëse nuk merren masa të menjëhershme për të ndalur kontrabandën, për të rritur kontrollin fiskal dhe për të ndarë biznesin nga politika, Shqipëria do të vazhdojë të humbasë:
Të ardhura të mëdha për buxhetin e shtetit; Konkurrencën e ndershme në treg; Besimin e qytetarëve ndaj institucioneve.
Tregu i naftës është sot simboli më i dukshëm i një shteti të dobët, të kapur ose bashkëpunëtor me informalitetin.
